Kontrola zmiennych niezależnych – jest jednym z kluczowych pojęć dookreślających model eksperymentalny. Kontrola zmiennych niezależnych to techniczne zabiegi dokonywane przez badacza w celu kontroli zmiennych niezależnych, w tym możliwości danego planu eksperymentalnego i statusu pomiarowego poddanej operacjonalizacji zmiennej zależnej. Możliwości planu zależą od jego typu – w przypadku planów umożliwiających analizę wpływu tylko jednej zmiennej niezależnej (model e typu „wszystko albo nic”) mówi się o kontroli o ograniczonym zasięgu. Z kolei w przypadku planów umożliwiających badanie wpływu dowolnej ilości zmiennych niezależnych, dzięki statystycznemu modelowi analizy wariancji (ANOVA) mamy do czynienia z kontrolą zmiennych o charakterze nieograniczonym.  Kontrola zmiennych niezależnych jest również, jak wcześniej zostało wspomniane, zależna od skali pomiarowej zmiennej zależnej po jej przekształceniu w zmienną zoperacjonalizowaną. W uproszczeniu można stwierdzić, że im wyższy poziom skali pomiarowej na jakiej zmienna została zoperacjonalizowana tym eksperyment jest solidniejszy pod względem metodologicznym (np. użycie modeli ANOVA lub MANOVA jest możliwe tylko w przypadku skal ilorazowych lub interwałowych).

Brzeziński, Jerzy, (2004) Metodologia badań psychologicznych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str. 290