Teoria rywalizacji egzemplarzy – związana jest z zagadnieniem kontroli nad procesami automatycznymi. Teoria rywalizacji egzemplarzy, nazywana także teorią przypadków, zakłada możliwość kontroli procesów automatycznych. Procesy automatyczne są autonomiczne, czyli mogą być uruchamiane i wykonywane nieintencjonalnie. Kontrola nad nimi możliwa jest przez intencjonalne ich wykorzystanie. Teoria rywalizacji egzemplarzy wprowadza pojęcie egzemplarza – jednostkowej, trwałej reprezentacji bodźca (S) i  wymaganego sposobu reakcji (R). Egzemplarz składa się z odzwierciedlenia celu aktywności, bodźca związanego z jego realizacją, interpretacji bodźca w kontekście celu i odpowiedzi udzielanej w stosunku do bodźca. Teoria rywalizacji egzemplarzy poprzez wprowadzenie tego pojęcia odwołuje się do egzemplarzowej teorii trwałych reprezentacji umysłowych. Egzemplarz, który podlega największemu zautomatyzowaniu wygrywa rywalizację z innymi o pierwszeństwo i pod wpływem bodźca uruchomione zostaje zakodowane w nim zachowanie.

Literatura:

„Psychologia poznawcza”, E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura, str.  239-248