Efekt pierwszeństwa – wskazuje na silniejszy efekt informacji uzyskanych chronologicznie wcześniej na całościową ocenę obiektu, niż te uzyskane później.  Dla przykładu osoba, określona jako inteligentna – przedsiębiorcza – impulsywna – krytyczna – uparta – zazdrosna będzie lepiej oceniana, niż opisana w odwrotnej kolejności (Asch, 1946). Badacze (Wojciszke, 1991) wskazują na trzy możliwe przyczyny, dla których efekt pierwszeństwa ma miejsce. Pierwszą z nich jest hipoteza spadku uwagi, według której skupiamy coraz mniejszą uwagę na kolejnych informacjach uzyskanych o tej samej osobie. Przeciwko tej hipotezie przemawia fakt, że z reguły ostatnie informacje są najlepiej zapamiętywane. Inne wyjaśnienie przedstawia hipoteza dyskredytowania informacji sprzecznych z już posiadaną (wiążącą się z teorią dysonansu poznawczego). Według tej hipotezy, efekt pierwszeństwa wynikałby z aktywnego unikania sprzeczności w obrębie struktury wiedzy dotyczącej danego obiektu i odrzucania informacji niepasujących do tych już posiadanych. Ten mechanizm może jednak występować jedynie, gdy odstęp między podaniem informacji jest duży, a obiekt oceny znaczący.

Efekt pierwszeństwa – hipoteza ukierunkowanego rozwijania sądu

Następną hipotezą i stosunkowo najtrafniejszym wyjaśnieniem efektu jest hipoteza ukierunkowanego rozwijania sądu. Zakłada, że pierwsze uzyskane informacje dostarczają kontekstu interpretacyjnego dla późniejszych danych. Przykładowo informacja o lojalności inaczej wpłynie na ocenę osoby, o której już wiemy, że jest głupia, niż osoby mądrej. W pierwszym przypadku może to świadczyć o niezdolności do zmiany, zaś w drugim o konsekwencji. Zatem efekt pierwszeństwa wynika z tego, że z reguły uzyskane informacje cechuje wieloznaczność i zachodzi potrzeba ich ujednoznacznienia.

Literatura:

„Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej” B. Wojciszke str. 121-122