Nieświadomość indywidualna – termin wywodzący się z psychoanalizy jungowskiej, oznaczający tę część nieświadomości jednostki, która powstaje wskutek oddziaływania mechanizmów obronnych. Konstruują one nieprawdziwy wizerunek rzeczywistości. Nieświadomość indywidualna jest płytsza niż nieświadomość zbiorowa i ma charakter wtórny. W koncepcji Junga nieświadomość indywidualna może odgrywać zarówno pozytywną, jak i negatywną rolę. Może sprzyjać rozwojowi lub utrzymaniu spójności psyche w momentach konfliktowych, pełnić funkcję kreatywną i kompensacyjną oraz adaptacyjną. Bezpośredni dostęp do niej nie jest możliwy, ale badanie jej przejawów w polu świadomości, choćby w symbolach czy języku, jest kluczowe w działaniach terapeutycznych i sprzyja rozwojowi „ja”. Przedmiotem oddziaływania terapeutycznego w obrębie nieświadomości indywidualnej jest analiza kompleksów psychicznych jednostki, szczególnie tych, które utrudniają jej funkcjonowanie, rozpoznanie głównego typu psychicznego i podstawowej postawy oraz fundamentalnych, antagonistycznych biegunów.

„Psychoterapia. Szkoły i Metody. Podręcznik Akademicki” L. Hrzesiuk i H. Suszek, Eneteia Wydawnictwo Psychologii i Kultury Warszawa 2011, s. 80, 89, 90, 97, 124